By 
ABOY-ABOY SANG PATRONAHE: Syudad sang Iloilo, lugar sang pulitika kag sang ilong-ilonganon nga mga artista
ginsulat ni
Tomasito T. Talledo
Sadto pa man ang pamulitika diri sa syudad sang Iloilo ara sa mga kamot sang mga dumaan kag manggaran nga politiko (mga trapo), kaupod ang ila familya kag sumulunod. Gina-gamit nila ang Patronahe (patronage) nga pamulitika sa matag-adlaw nga pagpadalagan sang gobyerno kag ilabi sa panahon sang eleksyon. Ini nga obserbasyon nasalawsaw kag nadukomento na sang mga researcher-authors sadto pa man.
Sang temprano sa mga tinuig 1937-1955, nasapwan ni Alfred McCoy kag nasulat sa iya dissertation, Ylo-ilo: Factional Conflict in a Colonial Economy, nga ang poder-del-gobyerno napasad sa manggad kag sa pag-alalangot sang patronahe imbes nga sa prinsipyo kag ideolohiya sang partido. Ang paksyon/grupo sa pulitika grupo sang mangaran nga mga familya sa syudad. Kag sila ang may kontrol kun sin-o ang hatagan ukon sin-o ang dingutan sang pabor kag bulig.
Sang 1973, si Howard M. Leichter sa iya Political Regime and Public Policy: A Study of Two Philippine Cities, Iloilo and Bacolod, nakasapú nga ang public policies sang syudad Iloilo gumón, magamo kag wala naga hilinunó ikumparar sa Bacolod. Kay nga-a? Masagsag gihapon ang bangi-anay bisan tapos na ang eleksyon. Antes mag Martial Law si Marcos, Sr. sang 1972 nag balik bilang Mayor sang syudad si Rodolfo Ganzon kag ang iya Timawa Party (1955 -1961 & 1971-1972) sang malutos niya ang mga politiko nga nagapalibot kay Reinerio Ticao (1961-1971). Gani daw “Tsubibo ukon Trip-to-Jerusalem” ang pagpamuno sang syudad, wala sang continuity kag wala sang stability. Naga salangisag ang mga pumuluyo kun sin-o ang ila amoy, kun sin-o ang makahatag sang ila “daily bread” ukon papay sa matag-adlaw.
Sa akon pagpangusisa ang naga isahanon nga personahe/person nga sa gwa sang pugaran/network sang mga manggaranon kag poderoso sa syudad — apang bantugon nga peryodista (journalist), lider unyonista (leader unionist) kag zarzuelista (artist-originator of musical zarzuelas) amo si Jose Maria Nava (1891-1954). Halos natingub sa iya personahe/person ang kinaiya sang textual poetics kag radical politics. Ginsulat kag ginpagwa n’ya ang mga zarzuela, “Luding”, “Kulintas nga Saway” kag “Datu Palau”. Naka eskwela man s’ya sa pagpinta sa Fine Arts kag sa Raspall’s Studio sa gwa sang Iloilo. Gin pamunuan n’ya ang Federacion Obrera de Filipinas (FOF), ang pinaka daku nga unyon sang mga mamumugon sa Pilipinas. Gin red-tagged, gin bansagan nga Kumunista.
Gin-priso s’ya kaupod ang iya suod nga abyan kag kumpare, Amado V. Hernandez, sa Muntinlupa sang pasista nga gobyerno ni Presidente Quirino. Wala gid s’ya nalingkang hasta napatay.
Makabig nga halimbawa si Jose Maria Nava bilang artista nga nagpamatok, he’s an Ilonggo artist who boldly resisted power. Isa ka halimbawa ang bato bantiling n’ya nga determinasyon, kay bisan naga isahanon wala naga dilap sa malaba nga ikug sang mga mangaran kag pulitiko. Ang iya pagka matinugahon wala nasandig sa Patronahe/Patronage. His creativity wasn’t parasitic on patronage.
Anano ang itsura sang Patronahe sa mga artista sa syudad Iloilo subong?
Ang local nga gobyerno sang syudad kag ang pribado nga Iloilo Festivals Foundation nagbalhag/published sang libro, Art in the Heart of the Philippines (2023). Sulat ni anay Mayor Jerry Treñas sa panugod nga mga pahina, “Art is our core (sic), it is very much part of our culture and heritage,” kag sa libro napunpun ang 200 ka artworks sang mga 180 ka local nga artista. Nahauna bala ini nga nahimo sa patag sang tangible arts diri sa aton nga naga serbi kuno bilang Catalog sang “vibrant art scene” sang syudad.
Ang City Local Government (CLG) kag ang Festivals Foundation ang Patronahe sang mga artists nga nalakip sining Catalog. Patronahe kay sa ila ang poder sang pagpili kun sin-o nga artists ang iupod ukon ang ipaiway. Patronahe kay sa ila gahum ang himaya sang Ilonggo nga mga pintor kag eskultor. Daw katulad bala sadto sa syudad Florence/Firenze sa Italya — may ara isa ka Lorenzo de Medici ang syudad sang Iloilo.
Naga tuhaw ang pamangkot: “Patronahe bala ang gin gikanan kun ngaa yara ang nawong sang anay Mayor sa mga mural street paintings kag relief sculpture nga napugtak-pugtak karon sa syudad?”
Ang mga ilong-ilonganon nga artista ang makasabat sining pamangkot.
Saka matunog, matalum, walay katalaw ang sabat sang mga pintor nga katapu sang mga grupo Black Sheep, The Exit Studio, Pintura Catmon, Hiugyon Creatives kag Puluy-an Artists Collective sa ila protesta-nga-eksibit, Art Pest: Society of Creative Puppets in the String of Monsters, 23 Nobyembre, 2024. Nabalhag kag nabuyagyag ining protesta-nga eksibit sa The Daily Guardian, 21 Disyembre 2024.
Didto gin pabutyag sang mga pintor sa ila mga ginpinta ang kaakig kag disgusto sa nag organisa sang Iloilo Arts Festival 2024. Na-eksperiensyahan nila kag sang ila exhibited artworks ang pag ihig-ihig, pag bale wala sang pag tatap. Namusingan ang ila mga ginpinta sa lugar sang eksibisyon kag gin pabayaan lang. Katulad lang nga wala gin kilala kag ginrespeto ang ila pinangabudlayan. Katulad lang sila sang mga barot nga obreros, mga cheaply paid kag exploited laborer nga sululhan sang lollypop.
Sa Art Pest protesta-nga-eksibit ginpinta sa mga dalagku nga canvases ang halos kaladlawan, makangi-lilad kag makahaladlok nga mga itsura sang ginaka-ugtan nila nga mga Organizers.
Halimbawa, ang isa nga ginpinta nagpakita nga ara sa palibot kag sa ibabaw sang lamesa ang makasiligni — mga malain sang ginhawa nga tinuga — representasyon sila sang Iloilo Arts Council. May ara man nga sa tunga sang madulum nga entablado, gina silutan, gina torture sang makahaladluk nga mga impakto ang mga inocente nga biktima. Saka madamo pa nga mga ginpinta. Nakit-an ko ini tanan sa akon pagtambong sa Art Pest. Sa liwat, ginapanugyan ko nga basahon ninyo sa 21 Disyembre 2024 nga isyu sang The Daily Guardian. Halimbawa sa kaisug sang mga ilong-ilonganon nga artista ang Art Pest protesta-nga-eksibit.
Kay naga-abot ang tinion nga naga butwa ang kaisog sang ilong-ilonganon nga mga artista. Naga-abot ang kahigayunan nga ila ginwahig, ginwaslik, ginpamatukan ang maka hililo nga rabis sang Patronahe. Huo naga abot. Naga abot matuod ugaling talagsa sa malaká ginapakita.
Ang mga mata sang Ilonggo pintor kag ang mga kamot sang Ilonggo eskultor ang maathag nga makakita kag sampaton nga makapanday sang hinganiban nga magadugmok sang Patronahe sang sin-o man nga Haring Herodes diri sa syudad. Tungod kay labaw sa tanan ang panindugan sang Kamatuoran (truth) kag Kahilwayan (freedom) sa pagtuga sang Ambong (beauty) para sa aton Katilingban Pilipinhon (Filipino society)!
Kag tandaan lang naton nga ang isa ka maugdang kag masinulundon nga karabaw kun mapuno labhag sang hanot naga baris kag naga pangsungay. # # #
—————xx
Dibuho ni: PG Zoluaga
‘Hibubun-ot’
12 x 16 inches
Pen, ink & watercolor pencil
2025
